Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (tj. z dnia 22 maja 2020 r. Dz.U. z 2020 r. poz. 1076), zwana dalej Ustawą, przewiduje możliwość nakładania na osoby zarządzające firmą – w tym członków jej zarządu – kar pieniężnych, w przypadku, gdy osoby te, w sposób umyślny dopuściły do zawarcia przez zarządzany przez nie podmiot porozumień antykonkurencyjnych zakazanych przez Ustawę oraz przez Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (art. 106a Ustawy). Porozumieniami takimi są porozumienia, których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku właściwym, polegające w szczególności na:
- ustalaniu, bezpośrednio lub pośrednio, cen i innych warunków zakupu lub sprzedaży towarów,
- ograniczaniu lub kontrolowaniu produkcji lub zbytu oraz postępu technicznego lub inwestycji,
- podziale rynków zbytu lub zakupu,
- stosowaniu w podobnych umowach z osobami trzecimi uciążliwych lub niejednolitych warunków umów, stwarzających tym osobom zróżnicowane warunki konkurencji,
- uzależnianiu zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą stronę innego świadczenia, nie mającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy,
- ograniczaniu dostępu do rynku lub eliminowaniu z rynku przedsiębiorców nieobjętych porozumieniem,
- uzgadnianiu przez przedsiębiorców przystępujących do przetargu lub przez tych przedsiębiorców i przedsiębiorcę będącego organizatorem przetargu warunków składanych ofert, w szczególności zakresu prac lub ceny.
Kara wymierzana jest przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej: UOKiK), a jej maksymalna wysokość to 2 miliony złotych. Ukaranie osoby zarządzającej jest możliwe tylko wtedy, gdy karę za zawarcie zakazanego porozumienia nałożono na zarządzaną przez nią firmę.
W lipcu bieżącego roku Prezes UOKiK opublikował „Wyjaśnienia w sprawie sposobu wymierzania kar pieniężnych dla osób zarządzających, na podstawie art. 106a i 111 U.O.K.K.”. Wyjaśnienia te nie są prawnie wiążące, mają natomiast walor informacyjny – w szczególności dla osób potencjalnie odpowiedzialnych – czyniąc bardziej transparentnym postępowanie w sprawie jej nałożenia.
Pierwszym etapem ustalania wysokości kary jest określenie przez Prezesa UOKiK tzw. kwoty podstawowej, która następnie korygowana jest w oparciu o pozostałe przesłanki naliczania, opisane poniżej. Wysokość kwoty podstawowej wynosi od 10.000zł do 300.000zł i zależy przede wszystkim od wagi naruszenia oraz jego skutków. Kwalifikując naruszenia z punktu widzenia ich wagi, Prezes UOKIK wyróżnił: naruszenia bardzo poważne (polegające w szczególności na dokonywaniu ustaleń między konkurentami), poważne (występujące w relacjach dotyczących różnych szczebli obrotu, np. producent-hurtownik lub hurtownik-detalista) oraz pozostałe naruszenia.
W kolejnym etapie kwota podstawowa modyfikowana jest poprzez uwzględnienie pozostałych przesłanek służących wymierzeniu kary pieniężnej, tak, aby ostateczna wysokość kary była adekwatna do dokonanego naruszenia.
Pierwszą z tych przesłanek jest stopień wpływu osoby zarządzającej na naruszenie. W myśl omawianych wyjaśnień stopień ten może być wysoki, średni albo umiarkowany. Każdemu z nich Prezes UOKiK przypisał określony zakres mnożników, służących dostosowaniu wcześniej określonej kwoty bazowej. Najniższy z mnożników to 0,15, najwyższy – 1,25.
Następnym etapem ustalania wysokości kary jest analiza okoliczności obciążających i łagodzących danego przypadku. Te pierwsze, to przykładowo: rola organizatora naruszenia, wysokie korzyści odniesione w związku z naruszeniem, czy też przymuszanie innych podmiotów do jego dokonania. Z kolei do okoliczności łagodzących należą między innymi: działanie od przymusem, przyczynienie się do zaniechania naruszenia lub usunięcia jego skutków, a także współpraca z Prezesem UOKiK w postępowaniu dotyczącym naruszenia. W zależności od wyników analizy wspomnianych okoliczności, kwota kary ustalona na poprzednich etapach może ulec zwiększeniu lub zmniejszeniu, maksymalnie o 50%.
W następnym kroku uwzględniany jest czas trwania naruszenia. Co do zasady, wysokość kary wyliczona zgodnie z zasadami opisanymi powyżej mnożona jest przez liczbę lat trwania naruszenia.
W postępowaniu o ukaranie istotne jest również ustalenie, czy czy osoba zarządzająca naruszała w przeszłości Ustawę (w sposób inny niż zawarcie zakazanego porozumienia, gdyż to uwzględniane jest na wcześniejszym etapie, jako okoliczność obciążająca). Za każde takie naruszenie wysokość kary podwyższana będzie o 5%.
Przedostatnim stadium wyliczenia jest weryfikacja adekwatności wysokości kary do okoliczności danej sprawy. Na tym etapie sprawdza się, czy kara jest dostatecznie odstraszająca, w kontekście przychodów osoby zarządzającej oraz jej ogólnej sytuacji ekonomicznej.
Końcowym etapem ustalenia wysokości kary jest sprawdzenie, czy jej wysokość uzyskana w sposób opisany powyżej nie przekracza maksymalnej wysokości dopuszczonej Ustawą. Jeżeli wysokość ta jest większa od maksymalnego wymiaru kary, Prezes UOKiK wymierzy karę równą jej maksymalnemu ustawowemu wymiarowi.
Maciej Szwejda – Radca Prawny